Tarihin sisleri arasında yankılanan bir çığlık vardır: “Bir zafer daha kazanırsam mahvolacağım.” Bu sözler, Romalılarla savaşan Epir Kralı Pirus’a aittir. Her ne kadar savaşı kazansa da, öyle büyük kayıplar vermiştir ki, zaferin tadı damağında değil, dudağında kuruyan kanla kalmıştır. Bugün hâlâ, sonu yıkımla biten o büyük galibiyetler için bu yüzden “Pirus Zaferi” deriz.
Edebiyat da zaman zaman kendi savaşlarını verir. Kalem, kılıçtan keskin olduğunda, yazar bir ordu komutanı gibi kendi kelime askerlerini sürer sayfaların üstüne. Fakat bazı zaferler vardır ki, kitap ödülleriyle taçlansa da ardında acı bir ironi bırakır. İşte tam da bu noktada, Zülfü Livaneli’nin ödüle layık görülen Engereğin Gözü adlı romanı, edebiyatımız için bir Pirus Zaferi örneğine dönüşür.
Livaneli, bu romanında körleşen bir öznenin gözünden hesaplaşmayı ve toplumsal çürümeyi anlatır. Göz, burada yalnızca görmekle kalmaz; aynı zamanda sembolik bir aynaya dönüşür.Terazinin şaştığı ortamda, engereğin gözü kamaşır ve gerçekler, ışığın çarpıtıldığı bir prizma gibi kırılır. Romanı okurken, sembolist bir labirentte yürür gibi hissederiz kendimizi: Görünenin ardındaki görünmeyeni arar, ama her yeni anlam katmanı bizi daha da bulanık bir hakikate götürür.
Ne var ki, romanın ödül almasıyla yaşanan kültürel zafer, bir yanıyla da trajiktir. Çünkü bu ödül, çoğu zaman romanın içeriğinden çok yazarın ismine, toplumsal konjonktüre ve medyatik rüzgâra verilir. Engereğin Gözü belki de hak ettiği ilgiyi sonunda bulmuş gibi görünür ama bu ilgi, metnin edebi gücünden çok, sembollerin yanlış okunmasından kaynaklıdır. İşte bu noktada, biz okurlar için kazandığımız zafer, sorgulamadığımız sürece, Pirus’un zaferine benzer: Elden çıkan hakikat, elde kalan alkış…
Bu yazı nasıl bitirilebilir: Eğer bir kitap, yalnızca ödül aldığı için okunuyorsa, onun gözü de, tıpkı engereğin gözü gibi kamaşmıştır. Ve biz, o gözlerde kendi gerçekliğimizin yansımasını değil, sisten yapılmış bir başarı putunu izleriz. Belki de en büyük zafer, görmeyi başarabildiğimizde başlar — ama göz kamaşmışsa, ışık bile karanlıktır.
