BAŞÖĞRETMENİMİZİN ÖĞRETMENİ: FİRER RADRİGEZ

Umut ÇETİNBAŞ

GİRİŞ

Büyük Halaskâr Gazi’nin okul hayatı boyunca eğitim aldığı öğretmenler, onun fikir ve düşünsel kimliğini etkileyip, geliştirdiği gibi ATATÜRK olmasına zemin hazırlamıştır. Mustafa Kemal’in bazı notları ve yazılarında öğretmenleriyle ilgili bilgiler söz konusu olsa da tam teşekküllü bir öğretmen listesi bulunmamaktadır. Söz konusu öğretmenlerle ilgili çalışmalar mevcut olsa da detayına inilmemiştir.

Bu yazımız da başöğretmenimizin okul ve öğretmenlerine kısaca değinilecek, École des Frères okullarına ait kısa bilgiler sunulacak ve de Selanik’te bulunan Fransız Mektebinde muallimlik eden, ayrıca Mustafa Kemal’in de öğretmeni olan Firer Radrigez hakkında malumat verilecektir.

1. Başöğretmenin Eğitim Hayatı

Hepimizin bildiği gibi Mustafa, sevgili validesi Zübeyde Hanım’ın isteği üzerine 1887 yılında klasik/gelenekçi eğitim veren Hafız Mehmet Efendi Mahalle Mektebi’ne başlamış ve ardından 1873 yılında açılmış olan, ayrıca Selanik’in ilk Türk Müslüman özel okulu sıfatını taşıyan, gelenekçi eğitime nazaran daha modern (Usûl-i Cedîd) eğitim veren Şemsi Efendi Okulu’nda eğitim hayatında devam etmiştir. Böylelikle Mustafa’nın ilk öğretmenleri bu okuldaki Hafız Mehmet Efendi ve Şemsi Efendi’dir.

Mustafa, Ali Rıza Bey’in vefatına kadar 2 yıl Şemsi Efendi Okulu’nda okumuş ve sevgili pederinin acı kaybı dolayısıyla eğitim-öğretim faaliyetine bir süre ara vermiştir. Bu süre zarfında yaşanan maddi ve manevi zorluklar sebebiyle Zübeyde Hanım, kardeşinin çiftliğine yerleşmiş ve ailesi Mustafa’yı çifttik koşullarının elverdiği ölçüde, eğitim alması için Yunan Kilise Okulu’na göndermek istemiştir. Sadece 1 gün Yunan Kilise Okulu’nda eğitim alan Mustafa, bir daha bu okula kendi isteğiyle gitmemiştir. Daha sonraki süreçte Zübeyde Hanım’ın kız kardeşi ve de Mustafa’nın teyzesi olan, Selanik’te yaşayan Emine Hanım’ın yanına gönderilmiş ve eğitim hayatına burada devam etmiştir.

Ortaokul hayatına Selanik Mülkiye Rüştiyesi’nde başlayan Mustafa, okuldaki adetsizliğe karşı geldiği için müdür yardımcısı Kaymak Hafız tarafından dövülmüş ve olay sonrası büyükannesi Ayşe Hanım, torununu okuldan almıştır. Bu okulun ardından Selanik Askeri Rüştiyesi ve Manastır Askeri İdadisi’nde eğitim almış, tarih ve coğrafya alanlarının yanı sıra edebiyat, şiir ve kompozisyonla ilgilenmiştir. Bu alanlara duyduğu ilginin askerlikle uyuşmayacağını söyleyen öğretmeni Mehmet Asım Efendi’nin uyarılarını dikkate alarak tarih alanına daha çok yoğunlaşmıştır.

Okuduğu mekteplerde öğretmenlerin dikkatini çeken ve de derslerinde oldukça başarılı olan Mustafa Kemal öğretmenlerinin dikkatini çekmekle kalmayıp, kendini yabancı dil alanında da geliştirmiş ve özellikle yaz ayları Fransızcasını geliştirmek için Selanik’te Frerler okulunda kısa süreli eğitimler almıştır. Bunun yanı sıra Manastır Askeri İdadisi’nde tanıştığı Ali Fethi (Okyar), tatil zamanları Fransızcasını geliştirmek için Frerler okulunda dersler alan Mustafa Kemal’e yardımcı olmuştur.

2. Selanik’teki École des Frères Okulu ve Atatürk’ün Öğretmeni

Aziz Jean‑Baptiste de La Salle (1651–1719) tarafından 17. yüzyılda kurulan, rahip olmayan eğitimcilerden oluşan Frères okulları, günümüzde 79 ülkede 1 milyon öğrenciye ulaşmaktadır. “École des Frères” adı altında toplanan okullar, tüm dünyada eğitim-öğretim faaliyetlerine halen devam etmektedir. Tarihsel bir arka planı da olan bu okullar Fransızca, okuma-yazma, tarih, coğrafya ve çizim derslerinin yanı sıra Müslüman ve Gayrimüslim öğrencileri kabul eden misyoner okullardır.

École des Frères okullarına ait 10.09.1910 yılına ait bir diploma:

Osmanlı Devleti zamanı Tanzimat ve Islahat reformlarıyla birlikte “mekâtib-i gayr-i müslime” adı altında birçok yabancı okul açılmış ve batı eğitimi verilmiştir. Özellikle İstanbul, Selanik, Trabzon, İzmir vb. vilayetler de eğitim faaliyetlerini icra eden Frerler okulları bulunmaktadır.

Rumeli Vilayeti Genel Müfettişi olan Hilmi Paşa’ya Fransız Konsolosluğu tarafından École des Frères okulu hakkında rapor sunulmuş ve bölge, okul hakkında malumatlar verilmiştir. Bunun yanı sıra Devlet arşivlerinde École des Frères okullarına ait birçok belge bulunmaktadır.

École des Frères disiplinli ve de sorumluluk sahibi öğrenciler yetiştiren, modern bir okul olmasının yanı sıra Fransızcasını geliştirmek isteyen kişilerin başvurduğu önemli okullardan biridir. Nitekim bu okula Fransızcasını geliştirmek için Mustafa Kemal de başvurmuş ve burada kısa bir süre Fransızca dersi almıştır.

Mudanya’da yayımlanan Çiftçi Köylü gazetesinin sahibi Sıddık Çiftçi Sümer, 10 Mayıs 1935 yılında Mustafa Kemal Atatürk’e sunulması için bir mecmua göndermiştir. Bu mecmuaya göre 40 yıl boyunca Selanik’teki École des Frères okulunda Fransızca dersi veren Firer Radrigez, Mustafa Kemal’in de öğretmenliğini yapmış ve öğrencilerine örnek teşkil etmesi için her daim Mustafa Kemal’in ismini zikrettiği aktarılmaktadır.

Sıddık Ç. Sümer Selanik’te iken, Radrigez’in öğrencilerine örnek teşkil etmesi ve de feyz alınması için Mustafa Kemal’in ismini zikreden öğretmenle görüşmeye Kireç Köyü’ne gitmiş ve Çekin Bahçesi’nde istirahat eden Radrigez ile mülakat gerçekleştirmiştir.

Sıddık Ç. Sümer, Firer Radrigez ile Kireç Köyü’nde yaptığı görüşme esnasında Mustafa Kemal Atatürk’ü ve iki arkadaşının eğitim almaları için École des Frères okuluna geldiklerinden bahsetmiştir. Ayrıca Sıddık Ç. Sümer, öğretmen Radrigez’e Mustafa Kemal Atatürk’ü bunca sene nasıl unutmadığını sorduğunda, sadece Mustafa Kemal ile birlikte gelen iki arkadaşının isimlerini hatırlamadığını lakin o yıllarda bile Mustafa Kemal’in unutulmayacak bir kabiliyette olduğunu dile getirmiştir.

Aşağıda Selanik’te bulunan École des Frères okulu ve de bu okulda 40 yıl görev yapan, Mustafa Kemal Atatürk’ün de öğretmeni olan Radrigez’in resmi verilmiştir:

Mustafa Kemal Atatürk’ün okuldaki üstün başarısı, öğretmenleri tarafından “unutulmayacak bir kabiliyete sahip” olarak görülmesi, yalnızca onun üstün zekâsı ve öğrenme yeteneğinden değil, aynı zamanda erken yaşlardan itibaren gösterdiği liderlik vasıfları, özgür düşünme eğilimi ve de vatan sevgisinden kaynaklanmaktadır. Harbiye yıllarından itibaren özellikle komutanlarının ve yenilikçi öğretmenlerinin dikkatini çeken, takdirini kazanan ve arkadaşları arasında fikirleriyle öne çıkan Mustafa Kemal, sadece başarılı bir öğrenci değil, dâhi anlamına gelebilecek her şeydir. Ayrıca kendisine başöğretmen olarak tasnif etmesi eğitime ve öğretmenlik mesleğine verdiği büyük değer ile Türk milletini cehaletten kurtarıp çağdaş bir toplum haline getirme idealinin ayrılmaz bir parçası olmasından kaynaklanmaktadır.

KAYNAKÇA

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon Kodu: MF.MKT, Kutu: 226, Gömlek: 1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon Kodu: MF.MKT, Kutu: 572, Gömlek: 29.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon Kodu: TFR.I..KNS, Kutu: 9, Gömlek: 828.
• Erkmen, A., & Budak, Ö. M. (2023). Mustafa Kemal’s Family, Educational Experience, and Teachers in The Process That Made Him Atatürk. In Ö. M. Budak (Ed.), The Research on History I, (pp. 182–203). ISTES Organization.
• Saint Jean-Baptiste de La Salle. (t.y.). La Salle France. Geliş tarihi 22 Haziran 2025, gönderen https://lasallefrance.fr/jean-baptiste-de-la-salle/
• İnan, A. (1999). Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım, Yenigün Haber Ajansı.
• İnan, A. (2009). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Millî Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi, Fon Kodu: 110-9-1-11, Kutu: 39, Gömlek: 0, Sıra: 43.
• Üner, T. (2023). Atatürk’ün gittiği okullar listesi: Sırasıyla Mustafa Kemal Atatürk’ün gittiği okullar ve öğrenim gördüğü yerler, Habertürk, https://www.haberturk.com/ataturk-un-gittigi-okullar-listesi-sirasiyla-mustafa-kemal-ataturk-un-gittigi-okullar-ve-ogrenim-gordugu-yerler-hteg-3579034?page=5.