Türkiye ekonomisinin damarlarında akan kanı anlamak isteyenler için sadece borsadaki rakamlara bakmak yetmez; ailelere bakmak gerekir. Çünkü bu topraklarda sermaye, büyük ölçüde aile şirketleri üzerinden büyüdü, kurumsallaştı ve siyasetin de yönünü etkileyecek bir kudret kazandı.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında devletçilik baskınken, 1950’lerden itibaren Demokrat Parti iktidarıyla özel sektörün önü açıldı. Bu dönemde Koç ve Sabancı aileleri yükselişe geçti. Koç Holding, otomotivden enerjiye uzanan dev bir ekosistem kurarken, Sabancı Holding bankacılık ve çimento yatırımlarıyla Anadolu sermayesini İstanbul’a taşıdı. Yanlarına kısa sürede Eczacıbaşı da eklendi; ilaç ve sağlık sektöründeki yatırımlarıyla modernleşmenin simgelerinden oldu.
1970’lerdeki kriz ortamında bile bu aileler büyümeye devam etti. 1980’lerde Özal dönemiyle birlikte piyasa daha da serbestleşti. İşte o dönemde Doğan ailesi medya gücüyle öne çıktı; Hürriyet, Milliyet, Kanal D ve CNN Türk gibi markalarla gündemi belirledi. Aynı yıllarda Çukurova Grubu’nun patronu Mehmet Emin Karamehmet, bankacılık ve telekom sektörlerinde büyük bir imparatorluk kurdu; bir dönem Türkiye’nin en zengin adamıydı.
2000’lere geldiğimizde sahneye yeni aktörler çıktı. Ülker Ailesi, sadece bisküvi ve çikolata ile sınırlı kalmadı; Godiva’yı, pladis’i alarak küresel bir marka haline geldi. Zorlu Grubu Vestel’i Avrupa’ya taşıdı, İstanbul’un kalbine Zorlu Center’ı dikti. Şahenk Ailesi (Doğuş Grubu), bankacılıktan turizme, inşaattan lüks restoran zincirlerine kadar geniş bir alanda etkili oldu.
Ama asıl kırılma 2010 sonrasında yaşandı. Devletin mega projeleri — üçüncü havalimanı, köprüler, otoyollar, enerji santralleri — yeni bir sermaye grubu doğurdu. Kalyon, Cengiz, Limak, Kolin ve Sancak aileleri, büyük kamu ihaleleriyle zenginleşti. Bu aileler, geleneksel sermayeden farklı olarak daha çok siyasal iktidarla kurdukları yakın ilişkilerle öne çıktılar.
Bugün geldiğimiz noktada Türkiye’nin ekonomik haritası iki ana bloktan oluşuyor:
Bir tarafta Koç, Sabancı, Ülker, Eczacıbaşı, Zorlu, Şahenk gibi köklü ve kurumsal sermaye aileleri;
Diğer tarafta Kalyon, Cengiz, Limak, Kolin, Sancak gibi devlet projeleriyle büyüyen yeni aktörler.
Bu tablo, Türkiye’de sermayenin sadece ticari bir mesele olmadığını, aynı zamanda siyasetle iç içe geliştiğini gösteriyor. Ekonominin hikâyesi aynı zamanda iktidarların da hikâyesidir.
