Türkiye her güne yeni bir zam haberiyle uyanıyor. Seçimlerin ardından birçok kaleme teker teker zam geldi. Çaya yüzde 15, şekere yüzde 16, elektriğe yüzde 15, doğalgaza yüzde 14,9 ve sigaraya zam yapıldı. En son 1 Ağustos 2019’da yapılan doğalgaz zammının üzerine konutlarda ve ticarethanelerde kullanılan doğalgazın fiyatlarına 1 Eylül 2019 tarihinden geçerli olmak üzere ikinci bir yüzde 14,9 artış oldu. Böylece yapılan iki fiyat artışıyla birlikte rakamlara göre faturalara yüzde 32’lik artış yansıyacak. Normal bir özel sektör çalışanı bile bu yükselişleri karşılayamazken, en son Hakem Heyeti’nin kabul ettiği yüzde 4+4’lük memur zammı bile enflasyon altında iyice ezilecek. Öte yandan gıda enflasyonuna baktığımızda, ağustos ayında yüzde 1,5 yılbaşından bu yana yüzde 30,1 son bir yılda ise yüzde 64,2 oranında arttığı görülüyor.
Geçtiğimiz zam ayında Merkez Bankası, elektriğe ve doğalgaza gelen artışların vatandaşın hayatını nasıl etkileyeceği üzerine bir hesap yapmıştı. Merkez’in yaptığı hesaplamalara göre, elektriğe ve doğalgaza yapılan yaklaşık yüzde 15 civarındaki zamlar tüketici enflasyonunu (TÜFE) hem doğrudan hem de dolaylı yoldan vurarak tüketici fiyatlarının 1.2 puan yükselmesine yol açacak.
Merkez Bankası’nın son Enflasyon Raporu’nda ‘Elektrik ve Doğalgaz Fiyat Artışlarının Tüketici Fiyatlarına Dolaylı Etkileri’ konulu teknik bir çalışmaya yer verdi. Elektrik ve doğalgaz zamlarının, enflasyonu hem doğrudan hem de dolaylı yollardan etkilediği belirtilen çalışmada, Türkiye’de elektriğin büyük bir bölümünün doğalgazdan üretilmesi nedeniyle doğalgaza yapılan zamların elektrik üretim fiyatlarını ayrıca etkilediğine dikkat çekildi. Elektriğin pahalanmasının temel tüketim mallarına kadar zincirleme ilave maliyete yol açtığına işaret edildi. Yapılan teknik çalışmaya göre doğalgaza yüzde 10 oranında zam yapıldığında tüketici fiyatları endeksi doğrudan 0.18 puan, dolaylı yoldan da 0.12 puan olmak üzere toplam 0.30 puan yükseliyor. Aynı şekilde elektriğe yüzde 10 zam yapıldığında TÜFE doğrudan 0.30 puan, dolaylı yoldan da 0.20 puan olmak üzere toplamda 0.50 puan yükseliyor. Dolayısıyla her iki ürüne de yüzde 10’ar zam geldiğinde hayat pahalılığı ortalama 0.80 puan birden artıyor, vatandaşın geçim şartları zorlaşıyor.
‘ENFLASYONLA MÜCADELE PROGRAMIYLA BAĞDAŞMIYOR’
Zam kararının, sanayicilerle istişare ederek gözden geçirmesinde her açıdan fayda gördüklerine işaret eden İstanbul Sanayi Odası (İSO) Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, şunları söyledi: “Doğalgaz fiyatına ağustos başında yüzde 14,97 zam yapılmıştı zaten. Şimdi, 1 Eylül 2019 tarihinden geçerli olmak üzere yüzde 14,90 daha zam yapıldığını öğrenmiş bulunuyoruz. Ekonomik dengelerin oluşması açısından, dış konjonktürdeki gelişmelere bağlı olarak zaman zaman fiyat ayarlamaları yapma gereğinin farkındayız. Fakat daha önce de yaşadığımız gibi, bu fiyat ayarlamalarına sanayiciler olarak bir hazırlık zamanının tanınmadan, sanayiciyle istişare edilmeden yapılmasını doğru bulmuyoruz. Bu konuda ilgili bakanlığımız ile müteaddit defalar istişareler gerçekleştirdiğimiz halde, aynı tutumun devam ettiğini görüyoruz. Bu bağlamda zamların gece yarısı ve hafta sonlarına denk getirilmesini de üzücü buluyoruz. Bu zamlar üretim ekonomisine zarar verebileceği gibi destek olduğumuz enflasyonla mücadele programı ile de bağdaşmamaktadır. Bakanlığın bu zam kararını sanayicilerimizle istişare ederek gözden geçirmesinde her açıdan fayda görüyoruz.”
KIŞIN ÜÇÜNCÜ FİYAT ARTIŞI BEKLENİYOR
İYİ Parti Milletvekili Prof. Dr. Ümit Özdağ “Doğalgaz yüzde 14,9 değer kazanmıştır. Ağustos ayında gerçekleşen bu değer kazanmayı kış aylarında bir ikinci değer kazanmanın izlemesi büyük bir ihtimaldir” dedi. Eski Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz ise fiyat artışına sert tepki gösterdi: “Ekonomi küçülüyor yeterli vergi toplanamıyor. Onun için gece yarılarında ayın başında ve sonunda dalga geçer gibi, belki kışa kadar unutulur diye, yüzde 15 değil de yüzde 14,97 zam yapıyorlar. Bu yama deliği kapamaz; maliyetler artacak, hane halkı kaybedecek.” CHP Sözcüsü Faik Öztrak “Türkiye yönetilmiyor, savruluyor. Memura bir yılda 4+4 zam. Doğalgaza bir ayda yaklaşık 15+15 zam. Ekonomiyi yönetemeyen iktidar, gece yarısında yapılan küsuratlı zamları da otomatiğe bağladı” diye konuştu.
DÜNYADA DÜŞERKEN TÜRKİYE’DE ÇIKTI
Ekonomist Prof. Dr. Özgür Demirtaş ise zamlarla ilgili sosyal medyada üzerinden şu değerlendirmeyi yineledi: “Daha da fakirleşeceğiz. Vergiler sağlı sollu gelecek. Devlet daha da borçlanmak zorunda kalacak. Borçlandıkça faizler daha da zorlayacak. Ekmek aslanın ağzında olacak.” Ankara Üniversitesi Ekonomi Prof. Yalçın Kartepe ise zamlarla doğrudan vatandaşın cebinden yüzde 32 daha fazla ödeme çıkacağını söyledi. Kartepe “Vatandaş makro göstergelere değil ödediğine bakar. Cebinden çıkan para hızla yoksullaştığını gösteriyor” dedi. Son 6 ayda doğalgazın dünyadaki seyrine bakıldığında tüm dünyada neredeyse fiyatların yüzde 30 düştüğü görülüyor. Türkiye’de ise fiyatların artışı aradaki farkın nereden geldiği konusunda soru işareti oluşturuyor.
ANKARA’DA TOPLU ULAŞIMA ZAM
Bir zam haberi de başkentten geldi. Ankara Büyükşehir Belediyesi, başkentte toplu taşıma ücretlerine zam yaptı. Ego Genel Müdürlüğünce bir binişlik Ankarakart ücreti 3,25 TL, bir binişlik ‘Kullan At Bilet’ 4 TL, kredi kartı ile biniş 4 TL olarak belirlendi. 75 dakikalık tam Ankarakart transfer ücreti ise Ego otobüsleri, Ankaray, Metro, Teleferik, Özel Toplu Taşıma Araçları (ÖTA) ve Özel Halk Otobüslerinde (ÖHO) 1 lira 60 kuruş olurken, indirimli Ankarakart transfer ücreti 75 kuruş olarak belirlendi. 1,75 TL olan öğrenci indirim tarifesinde ise değişiklik yapılmadı. Ayrıca yeni uygulama ile öğrenciler önümüzdeki günlerde 200 binişlik, 60 TL ücreti olan Ego aylık abonman kartını kullanabilecek. 2 Eylül tarihinden itibaren yeni tarifelerin geçerli olacağı bildirildi. Belediyeden yapılan yazılı açıklamada, toplu taşıma ücretlerine, maliyet artışı nedeniyle zam yapıldığı belirtildi.
