Yanıyoruz, Görüyor muyuz? Orman Yangınlarıyla Mücadelede Yeni Bir Sayfa
Özden Çetin – Peyzaj Mimarı, Şehir Plancısı, REGEA Projesi Yöneticisi
Alevler Yalnızca Ağaçları Yakmıyor
Türkiye, her yaz olduğu gibi bu yaz da orman yangınlarıyla boğuşuyor. Marmaris’ten Çeşme’ye, Seferihisar’dan Köyceğiz’e kadar uzanan kıyı şeridinde aynı haberler: “Yangın başladı… Rüzgârın etkisiyle büyüyor… Yerleşim yerleri tehdit altında…”
Televizyon ekranları kızıl bir gökyüzü gösterirken, sosyal medyada çaresizlikle yazılan yardım çağrıları dolaşıyor. Artık hepimiz bu görüntülere alıştık. Belki de asıl tehlike burada başlıyor: Yangınlara alışmak.
Oysa yanmak sadece ağaçların kaybı değil. Bir orman yandığında:
- Toprak, verimli üst katmanını kaybediyor.
- Yeraltı su kaynakları zarar görüyor.
- Yaban hayatı göç ediyor veya yok oluyor.
- Tarım, turizm ve yerel ekonomi darbe alıyor.
- İnsanlar yaşadıkları yerden kopuyor.
Orman yangınları, sessiz ama kalıcı bir göç dalgası da yaratıyor. Bugün yangını söndürsek bile, yarın o topraklardan göç eden kuşu, geri dönmeyen sincabı, bir daha yeşermeyen toprak altı mantar ağlarını geri getiremiyoruz.
Yangın Gerçeğini Kabullenmek Zorundayız
İklim değişikliği, yangın riskini artık kalıcı hale getirdi. Bilim insanlarının verileri çok net:
- Sıcak hava dalgaları daha uzun sürüyor.
- Yağış miktarı azalıyor.
- Rüzgâr rejimi değişiyor, yangın hızla yayılıyor.
Eskiden “olağanüstü durum” dediğimiz meteorolojik şartlar, artık yazın olağan hali. Bu nedenle yangınla mücadele stratejilerimizin de değişmesi şart.
Sadece Söndürmek Yetmez
Bugünkü sistem, büyük oranda “yangın çıktıktan sonra” devreye giriyor. Elbette uçaklar, helikopterler, kara ekipleri, gönüllüler kritik öneme sahip. Ama bu, yangın başladıktan sonraki savaştır. Bizim yangın çıkmadan önce de hazırlıklı olmamız gerekiyor.
Dünyada yangın yönetiminde üç aşama öne çıkıyor:
- Önleme (Prevention) – Orman içi temizlik, yangın bariyerleri, kontrollü yakma teknikleri.
- Erken tespit (Early Detection) – Isı sensörleri, uydu izleme, yapay zekâ destekli kamera ağları.
- Yangın sonrası onarım (Post-Fire Restoration) – Sadece ağaç değil, tüm ekosistemin yeniden kurulması.
Türkiye’de çoğu zaman ilk iki aşama eksik, üçüncüsü ise sembolik kalıyor. Yangın sonrası yapılan “ağaç dikme kampanyaları” değerli ama yeterli değil; çünkü orman yalnızca ağaçtan ibaret değil.
REGEA: Yangınla Mücadelede Bütüncül Yaklaşım
İşte bu noktada üzerinde çalıştığımız REGEA – Regeneration of the Aegean Forests projesi devreye giriyor. REGEA, yangınla mücadelede sadece söndürmeyi değil, önlemeyi, erken tespiti ve ekosistem onarımını bir bütün olarak ele alıyor.
REGEA’nın Temel Hedefleri:
- Ekosistem restorasyonu: Toprak biyolojisini, böcek ve kuş popülasyonlarını, mantar ağlarını, su kaynaklarını birlikte onarmak.
- Yerel türlerin korunması: Bölgeye uyumlu bitki ve ağaç türleriyle yangına dirençli peyzajlar oluşturmak.
- Toplum temelli koruma ağı: Yerel halkı, çiftçileri, turizm çalışanlarını yangın gözetleme ve hızlı müdahale ekiplerine dahil etmek.
- Bilim ve teknolojiyi entegre etmek: Uydu izleme, yapay zekâ, erken uyarı sensörleriyle yangın riskini minimize etmek.
Pilot Bölgeler: Neden Ege?
REGEA’nın ilk etapta seçtiği 7 pilot bölge:
- Marmaris (Muğla)
- Yalıçiftlik (Bodrum, Muğla)
- Köyceğiz (Muğla)
- Seferihisar (İzmir)
- Çeşme (İzmir)
- Spil Dağı etekleri (Manisa)
- Urla (İzmir)
Ege Bölgesi, biyolojik çeşitlilik açısından dünyada en değerli ekosistemlerden birine sahip. Aynı zamanda turizm, tarım ve yerleşim baskısının en yoğun olduğu yerlerden biri. Bu da yangın riskini artırıyor.
REGEA’nın Uygulama Stratejisi
- Yangın Öncesi Önlemler
- Orman içi “yangın kesici” boşluklar.
- Yerleşim alanı çevresinde yangına dayanıklı peyzaj tasarımları.
- Yanıcı bitki örtüsünün kontrollü azaltılması.
- Erken Tespit ve Müdahale
- Termal kameralar ve yapay zekâ ile 7/24 orman takibi.
- Yerel gönüllülerden oluşan devriye ekipleri.
- Hızlı müdahale araçlarının her pilot bölgede hazır beklemesi.
- Yangın Sonrası Restorasyon
- Yerel tohum bankaları ve fidan üretim merkezleri.
- Toprak biyolojisini canlandıran mikrobiyal uygulamalar.
- Yaban hayatı koridorlarının yeniden inşası.
Toplumun Rolü: Hepimiz Yangın Ekibinin Parçasıyız
REGEA’nın en güçlü yanı, projeyi yalnızca teknik uzmanların değil, yerel halkın da aktif parçası haline getirmesi.
- Köylüler, çiftçiler, turizm işletmecileri yangın gözetleme zincirinde yer alacak.
- Çocuklar için “yangın bilinci” eğitimleri verilecek.
- Yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve üniversiteler proje ağına dahil edilecek.
Yangınla Yaşamayı Öğrenmek
Bir gerçeği kabul etmeliyiz: Yangın riskini tamamen ortadan kaldıramayız. Ama yangına dirençli ormanlar, hızlı tespit sistemleri ve güçlü yerel müdahale ağlarıyla bu riskin etkilerini büyük ölçüde azaltabiliriz.
REGEA’nın yaklaşımı, yangınları yalnızca “afet” olarak değil, ekosistemin bir parçası olarak görüp ona uyum sağlamayı da içeriyor. Ama uyum sağlamak, teslim olmak demek değil; hazırlıklı olmak demek.
Son Söz
Biz yangınları söndürmeye çalışırken, doğa bize bir şey söylüyor:
“Beni yalnızca kurtarmaya çalışmayın, benimle yaşamayı öğrenin.”
REGEA, tam da bu bakış açısını temel alıyor. Eğer bugün harekete geçmezsek, yarın çocuklarımıza yalnızca siyah toprağın ve küllerin hikâyesini bırakacağız. Ama doğru plan, güçlü işbirlikleri ve kararlı bir iradeyle, küllerin içinden yeniden yeşeren bir Ege bırakmak hâlâ mümkün.
Ve unutmayalım: Orman yangınlarıyla mücadele, sadece ormancıların değil, hepimizin işi.
